SÖZCÜ’nün gündeme taşıdığı ürkütücü sonuçlar ortaya koyan pilotların yorgunluk anketini Havacılık Tıbbı Derneği Lideri Prof. Dr. Muzaffer Çetingüç kıymetlendirdi: “Yorgunluk yüzde 80 değil yüzde 50 çıksaydı, bunu da alarm işareti saymak gerekirdi. Keza her 5 pilottan 4’ü değil de 2’si yorgun uçuyor üzere bir sonuç elde etseydik, bu da ciddiye alınması gereken bir bulguydu… Reaksiyonsuz kalan otoriteye de sitem ediyoruz.”
Havacılık Tıbbı Derneği ve Havacılık Uzay Tıbbı Platformu Türkiye’deki pilotlarla ilgili ürkütücü yorgunluk anketi sonuçlarını SÖZCÜ gündeme taşıdı.
Her uçakta onlarca, yüzlerce insanını hayatını teslim ettiği pilotlarla ilgili durum huzursuz ediciydi: “5 pilottan 4’ü yorgun uçuyor, yüzde 97’sinde yorgunluk belirtileri var. Kokpitte uyuklama oranı yüzde 81.”
Konu, milletlerarası kurallara uygun olsa da en üst limitleri zorlayan Türkiye’de faaliyet gösteren havayolu şirketlerinin, daha da ileri giderek SHGM’den daha fazla uçuş yapabilmenin yollarını aradıkları haberleriyle daha da ehemmiyet kazanıyor.
Pilotların son devirde her platformda lisana getirmeye çalıştığı “yorgunluk” havacılıkta ne manaya gelir? Havayolu uçuşlarında iki pilot görevlendirilmesine karşın ne kadar risklidir? Yorgunluğun pilotlar üzerindeki tesiri nasıldır? Tüm bu soruları mevzunun bu mevzuda Türkiye’deki tartışmasız en kıymetli isimlerinden Psikiyatri Uzmanı Uçuş Tabibi Prof. Dr. Muzaffer Çetingüç SÖZCÜ’ye anlattı.
Ses getiren yorgunluk anketini yapan Havacılık Tıbbı Derneği’nin de başkanlığını yürüten Prof. Dr. Çetingüç’ün dikkat çeken tespit ve değerlendirmeleri şöyle:
“KARAR VERME MAHARETİNİ AZALTIR”
Yorgunluk ve uykusuzluk; dikkat, bellek, sorun çözme, muhakeme, farkındalık ve karar verme hünerlerini azaltır. Pilotun uyanıklık hali, durumsal farkındalığı, psikomotor performansı ve sonuçta uçak üzerindeki kumanda / denetimi bozulur; yanılgı artışları olabilir.
Yorgunluğun direkt ve dolaylı biçimde etkilediği kazalar, yalnızca uçuş takımlarının değil milyonlarca uçak yolcusunun da can güvenliğini ilgilendirir.
“İNGİLTERE AYAĞA KALKTI”
İngiliz havayolu şirketlerinden WizzAir’in CEO’su JozsefVaradi, 8 Haziran 2022 günü şirket içi yayınlanan bir görüntüde pilotlara seslenerek; her 5 pilottan 1’i yorgun olduğunu ve uçamayacağını bildirdiğinde bu işi yürütemeyeceklerini; uçuş iptallerinin büyük zarara yol açtığını söylemişti. Yani yorgun uçulmasında beis görmüyordu, kar-zarar sayıları daha önemliydi…
“SARHOŞ ŞOFÖRE ANAHTAR VERMEK”
İngiliz Hava Yolları Pilotlar Birliği (BALPA) yansısını, “Bir havayolu CEO’sunun uçuş emniyet kültürüne bu kadar muhalif kanıları karşısında şok oldukları” kelamlarıyla lisana getirdi.Avrupa Kokpit Birliği (ECA) ise, “Yorgun pilotları uçmaya teşvik etmek, sarhoş bir şoföre anahtar vermek gibidir”benzetmesi yaptı.
“HAVACILIĞI KÂR ODAKLI GÖRENLERİN ORTAK GÖRÜŞÜ”
WizzAir CEO’sunun pilotların yorgunluk telaffuzlarını abartılı bulması söylemi birinci değildir. Bu, havacılığı kâr sayılarına odaklı bir ticari şirket üzere gören bireylerin ortak görüşüdür ve vakit zaman başkalarınca da söylenmiştir.
“UYUŞTURUCU GİBİ”
Yorgunluk ve uykusuzluk, performansı uyuşturucu bir ilaç kadar bozan bir insan ögesidir. Biz uçuş hekimleri olarak bu türlü görüyoruz. Uçuş emniyet şuuru yüksek yöneticileri katiyen tenzih ederiz; lakin pilot, hava trafik kontrolörü, kabin ve teknik grupların yorgunluklarını ciddiye almayan kişiler, uçuş kazalarına taban hazırladıklarını bilmelidir...
“ÖLÇÜLMESİ ÇOK ZOR”
Yorgunluğun bazı objektif parametreleri olsa da büyük ölçüde sübjektiftir. Bu nedenle ölçülmesi zordur; kan analizlerinde olduğu üzere sayısal bilgilerle gösterilemez. Kişiye özel yorgunluk seviyelerini anket yöntemiyle (self report) kıymetlendirmekten diğer yol yoktur.
“TEHLİKELİ PİLOT”
Yüzlerce insanın canını emanet ettiğimiz pilotların algılarına ve telaffuzlarına inanmak ve bunları önemsemek gerekir.Fiziksel ve ruhsal yorgunluk onları “tehlikeli pilot” haline getirebilir…
“AVRUPALIYLA MİSAL DÜZEYDE”
Prof. Dr. Muzaffer Çetingüç, 1975’te GATA’da uçuş tabibi oldu. Uzun yıllar askeri pilotlarla çalıştı. Havacılık tıbbı konusunda onlarca kitap ve milletlerarası makalesi yayımlandı. Birçok üniversitede vazife yaptı. Havacılık Akademisi Koordinatörlüğü üstlendi.
Elektronik ortamda yaptığımız anonim nitelikteki anketimizde katılımcılara isim ve çalıştığı şirket üzere bilgiler sorulmamıştır. Yorgunluk algısının derecelendirilmesinin istendiği sorunun cevaplarında;hafif (makul) seviyede yorgunluk algısının %20, orta ve ileri derecede yorgunluk algısının %80 olması, her 5 pilottan 4’ünün yorgun uçtuğu manasına gelmekteydi. Bu oranlar, 2012 yılında ECA’nın ‘Pilot Yorgunluk Barometresi‘ anketinde İsveç, Norveç, Danimarka ve Almanya’dan gelen oranlarla neredeyse büsbütün birebirdi. Uçuşta uyuklama ve yorgunluğa bağlı kusurlar yapma oranları da Avrupalı pilotlarla emsal seviyede bulundu…
“YÜZDE 50 DE OLSA ALARM İŞARETİ”
Esasen orta-üst seviye yorgunluk %80 değil %50 olsaydı, bunu da alarm işareti saymak gerektiğini düşünüyoruz. Keza her 5 pilottan 4’ü değil de 2’si yorgun uçuyor üzere bir sonuç elde etseydik, bu da ciddiye alınması gereken bir bulguydu…
“OTORİTEYE SİTEM”
İlginç olan konu; aylar süren titiz bir çalışmayla hazırladığımız anket sonuçlarına; havayolu şirketlerinden, sivil havacılık otoritelerinden ya da pilot derneklerinden bir geri bildirim almamış olmamızdır… Bu bir sitemdir.