Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Lideri Şahap Kavcıoğlu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) İkiz Kuleler’de gerçekleştirilen “TOBB Dal Meclisleri İstişare Toplantısı”nda yaptığı konuşmada, Kovid-19 salgını ile başlayan, yakın bölgede giderek yükselen jeopolitik riskler ile artan güç meseleleri, arz kısıtları ve tedarik zincirindeki aksamaların global ölçekte olumsuz yansımalara yol açtığına dikkati çekti.
Bununla birlikte, güç ve emtia fiyatlarıyla, bilhassa gelişmekte olan ülkelerin tedarik müddetlerinde son devirde bir ölçü güzelleşme kaydedildiğini söz eden Kavcıoğlu, bu gelişmelere bağlı olarak, üretim maliyetleri üzerinde bir müddettir biriken baskıların yavaş yavaş azaldığını gördüklerini söyledi.
“Türkiye iktisadı en üst sıralarda yer almıştır”
Kavcıoğlu, Türkiye’nin salgın devrinde öbür ülkelere kıyasla epeyce başarılı ve güçlü bir gerçek ekonomik performans sergilediğini tabir ederek, şu değerlendirmede bulundu:
“Söz konusu periyotta birçok ülkede iktisadi faaliyet gerilemiş ve pek çok iktisatta büyüme sıfıra yakın bir seyir izlemiştir. Buna karşılık, ilerleyen süreçte süratle olağanlaşan Türkiye iktisadı, büyüme oranları açısından tüm ekonomiler ortasında en üst sıralarda yer almıştır.
2022 yılının birinci çeyreğinde Rusya ve Ukrayna ortasında başlayan çatışma, süregelen olumsuz istikametli arz şoklarının tesirlerinin daha da ağırlaşmasına ve belirsizliklerin artmasına neden olmuştur.
Buna karşın, ekonomimizin dayanıklılığı ve yurt içi finansal şartların dayanağıyla 2022 yılının birinci çeyreğinde yıllık büyüme oranı yüzde 7,3 olarak gerçekleşmiştir. Daha evvel de tabir ettiğimiz üzere, ikinci çeyreğe ait beklentimiz de büyümenin bu orana yakın olarak gerçekleşeceği istikametindedir.”
“Yatırımlar ve net ihracatın artması kalıcı fiyat istikrarına da katkı sağlayacak”
Güçlü büyümede, net ihracat ve makine-teçhizat yatırımlarının kıymetli rol oynadığına işaret eden Kavcıoğlu, büyümenin bileşenlerine bakıldığında, net ihracatın büyümeye son 5 çeyrek boyunca art geriye müspet katkı sağladığını vurguladı.
Kavcıoğlu, makine-teçhizat yatırımlarının sağlıklı ve sürdürülebilir bir çerçevede devam ettiğine dikkati çekerek, bu yatırımların istikrarlı ve güçlü bir büyümeye işaret ettiğini bildirdi.
Bu kapsamda, sürdürülebilir büyüme ve fiyat istikrarına arz taraflı dayanağın devamı için gerekli olan yatırım muhtaçlığının ulaşılabilir, uzun vadeli ve düşük maliyetli Türk lirası finansman ile karşılanmasının kıymetini vurgulayan Kavcıoğlu, şöyle konuştu:
“İhracatın hissesi istikrarlı bir formda yükselmektedir”
“Türkiye iktisadının yatırım, istihdam, üretim ve ihracatı artırmaya odaklı ekonomik performansının destekleyici bileşenleri olan makine-teçhizat yatırımlarının ve net ihracatın ulusal gelirden aldığı toplam hisse istikrarlı bir biçimde yükselmektedir.
Söz konusu bileşenlerin 2022 yılının birinci çeyreği prestijiyle ulusal gelirden aldıkları hisse yüzde 18 ile tarihi olarak en yüksek düzeyine ulaşmıştır. Yatırımlar ve net ihracatın istikrarlı bir formda artması, ekonomimizin arz kapasitesini destekleyerek kalıcı fiyat istikrarına da katkı sağlayacaktır.
Açıklanan son bilgiler, yılın ikinci çeyreğinde, sanayi üretiminin güçlü bir seyir izlemeye devam ettiğini göstermektedir. Üretimde gözlenen bu artış, imalat endüstrinin geneline yayılırken ihracatçı kesimlerde sanayi üretimi daha güçlü seyretmektedir.
Kapasite artışları son periyotta yatırım iştahı yüksek olan firmaların bulunduğu kesimlerde daha barizdir. Bu durum, ek kapasite gereksinimine işaret etmekte ve yatırım talebini desteklemektedir.”
Kavcıoğlu, Türkiye ekonomisindeki son devir istihdam gelişmelerinin de son derece umut verici olduğuna işaret ederek, mayıs ayı prestijiyle toplam istihdam edilen kişi sayısının 31 milyon ile tarihî yüksek düzeye ulaştığını söyledi.
“Tarihi fırsatın kalıcı olmasını sağlamaya kararlıyız”
Salgın periyodunda birçok ülkenin iş gücüne iştirakte yaşanan kayıpları telafi edemediğini belirten Kavcıoğlu, “Buna karşılık, iş gücüne iştirak ve istihdam göstergelerinin pandemi öncesi düzeylerin üzerine çıkmış olması, iş gücü piyasalarının olağanlaşma sürecindeki canlılığını ve sağlamlığını göstermektedir.” dedi.
Kavcıoğlu, çevrimsel tesirlerden arındırıldığında, Türkiye iktisadının, tahlilin yapılmaya başlandığı 2004 yılından bu yana birinci kere ve üst üste iki çeyrek boyunca cari fazla verdiğini belirterek, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bir öteki deyişle, bu yeni istikrar, global güç ve emtia fiyatları olağanlaşma eğilimine girdiğinde ekonomimizin cari fazla verme kapasitesine ulaşmasına, kısa vadeli finansman gereksiniminin asgariye inmesine ve ihracata dayalı büyümeye işaret etmektedir.
Bu durum, ülkemiz için yeni bir devrin başlangıcını oluşturmaktadır. Merkez Bankası olarak uygulamakta olduğumuz siyasetlerle, güç fiyat artışları tarafından gölgelenen ve bilgilerle tespit ettiğimiz bu tarihi fırsatın kalıcı olmasını sağlamaya kararlıyız.”
“Turizmde ziyaretçi sayıları 2019 yılı sayılarına yaklaştı”
Türkiye iktisadının büyüme yapısında ihracat yüklü bir dönüşüm yaşandığını anlatan Kavcıoğlu, ihracatın, 2022 yılının birinci yarısında geçen yılın tıpkı periyoduna kıyasla yıllık bazda yaklaşık yüzde 20 artışla 126 milyar dolara ulaştığını ve bunun ihracat için birinci 6 ayda ulaşılan tarihi en yüksek sayı olduğunu bildirdi.
Kavcıoğlu, dış istikrarın değerli bir ögesi olmasının yanı sıra geniş bir istihdam ve gelir kaynağı olan turizm kesiminin birinci 6 aydaki performansının da memnuniyet verici olduğunu söz ederek, “Ziyaretçi sayılarının 2021 yılına nazaran aylık bazda artış kaydettiği ve 2019 yılı sayılarına yaklaştığı görülmektedir. Seyahat gelirleri ise kişi başı harcamalardaki artışın da tesiriyle 2021 yılına nazaran artış kaydetmekle kalmayarak, pandemi öncesi periyoduna kıyasla kıymetli oranda yükseliş kaydetmiştir.” diye konuştu.
Türkiye’nin değerli ticari ortaklarının ortasındaki sıcak çatışmaya karşın, ihracatta gerçekleşen rekor niteliğindeki bu artışın temel olarak 3 etkene dayalı olduğunu belirten Kavcıoğlu, şu değerlendirmede bulundu:
Pandemi sonrasına dikkat çekti
“İlk olarak, pandemi sonrasındaki süreçte global ticaretin yine şekillenişinde Türkiye’nin, nispî avantajlarının artmasıyla kıymetli bir ticaret üssü olarak konumlandığını görüyoruz. İkincisi, ihracatçılarımızın sağlam ve esnek yapıları sayesinde eser ve ülke çeşitliliği sağlayarak değişen şartlara süratlice ahenk sağlama kapasiteleri olduğunu gözlemliyoruz.
2022 yılında ihracatımızın ülke ve eser çeşitliliği 2006 yılına nazaran iki kat artmıştır. 2015-2022 yılları ortasında ihracatımızdaki artışın yaklaşık yüzde 29’u yeni pazar girişleriyle gerçekleşmiştir. Bu esnekliğin olumlu tesirleri, ihracatın son periyottaki jeopolitik risklere karşın artışını sürdürmesiyle oluştuğunu teyit etmektedir. Son olarak, Merkez Bankası tarafından yapılan düzenlemelerin de kıymetli tesiriyle ihracatçılarımıza, üretimlerini artırmaya yönelik daha elverişli finansal şartların sağlandığını kıymetlendiriyoruz.
Türk lirası cinsi ihracat ve yatırım kredileri, 2022 yılı başından itibaren süratli bir artış göstermiştir. Aralık 2021-Mayıs 2022 devrinde TL ticari krediler 618 milyar lira artarken, bu artışın 154 milyar lirası ihracat ve yatırım kredilerindeki artıştan kaynaklanmıştır.
Bu çerçevede, yatırım ve ihracat kredilerinin toplam ticari krediler içerisindeki hissesinin yüzde 28’e yaklaşarak son 20 yılın en yüksek düzeyine ulaştığının altını çizmek isterim.”
Kredi kullandırım miktarı
Merkez Bankası olarak son periyotta yatırım, istihdam, üretim ve ihracatı destekleme noktasında oynadıkları rolün, firmaların kullandıkları krediler ile çarpıcı bir biçimde ortaya çıktığına dikkati çeken Kavcıoğlu, 2021’in birinci 6 ayında TL firma kredi net kullandırımının 75,6 milyardan 2022’nin tıpkı periyodunda 820 milyar liraya çıktığını, bunun değerli derecede artış olduğunu söyledi.
Kavcıoğlu, yabancı para dahil, tüm kredilerin 2021-2022 birinci yarısındaki kullandırımının büyüme oranının, kur tesirinden arındırılmış olarak, yüzde 500’lere yakın gerçekleştiğine işaret ederek, şu bilgileri paylaştı:
“2022 yılının birinci yarısında sağlanan krediler 2021 yılının tümünün neredeyse 3 katına ulaşmıştır. KOBİ kredileri ise yılın birinci 6 ayında 372,8 milyar lira ile 2021 yılının tıpkı periyodundaki 27,3 milyar liranın epey üzerindedir. Sağlanan kredilerin rekor artış gösterdiği bu devirde krediye erişim, kredi kullanan firma sayılarına da yansıyacak ölçüde güçlü ve yaygın formda gerçekleşmiştir. Aralık 2021 ile Haziran 2022 ortasında kredi verilen firma sayısı toplamda 1 milyon 878 binden yaklaşık 2 milyona ulaşmıştır. Kredi kullanan KOBİ’lerin sayısı 195 bin adet yükselerek 2 milyon 56 bin olmuştur.”
“Kar artışı kesimin sermaye görünümünü de desteklemektedir”
Kavcıoğlu, Türk bankacılık kesiminin likidite, faal kalitesi, karlılık ve sermaye yeterliliği göstergelerinin memleketler arası akranlarından kayda paha olarak müspet tarafta ayrıştığına işaret ederek, bölümün yılın birinci yarısında vadesi gelen sendikasyon kredilerini yüzde 100’ün üzerinde bir oranla yenilediğini söyledi.
Sektörün kar yaratma kapasitesinin de yüksek seyrettiğini lisana getiren Kavcıoğlu, “Sektörün net devir karı 2022’nin birinci yarısında 169 milyar lirayla geçen yılın tıpkı devrine nazaran 5 kat artarken, öz kaynak karlılığı yüzde 30’a yükselmiştir. Kar artışı dalın sermaye görünümünü de desteklemektedir.” bilgisini verdi.
Kavcıoğlu, gerçek kesimin de güçlü ve karlı olduğuna dikkati çekerek, 2021 sonuna kıyasla firmaların net döviz durumu açığının kıymetli ölçüde azaldığını, kısa vadeli net döviz konumu fazlasının da arttığını tabir etti.
Merkez Bankası başkanlığına atanmasından sonra yapılan çalışmalardan bahseden Kavcıoğlu, şöyle konuştu:
“20 milyar dolar olan reeskont limitini 30 milyar dolara çıkardık. Vadeyi 1 yıla yaydık, faizleri düşürdük, tabana yaygın bir halde kullanımına kıymet verdik. Bugün bu türlü avantajlı bir kredinin hala talep görmesi memnuniyet verici. Bu talebin karşılanması noktasında elimizden gelen tüm çabası göstereceğiz. Bu talebin karşılanması için de 10 milyar dolarını tüm özel ve kamu bankalarına verdik. Limitler şu an açık ve kullanılabilir durumda. Size ve bize, hepimize düşen misyon bu kredinin gayeli olarak en sağlıklı bir formda yanlışsız yerlere, yanlışsız firmalara ulaşmasıdır. Bizim gayretimiz budur. Bunda da kısmen başarılı olduk.”
“KOBİ’lerin hissesi arttı”
Kavcıoğlu, ihracatın ve ithal ikamesi yatırımlarının artması için Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanan yüzde 9 faiz ve 2 yıl ödemesiz, 10 yıl vadeli yatırım kredisinin Merkez Bankası kaynaklarından karşılandığını anımsattı.
Kredilerin verimli kullanımına ait bilgi veren Kavcıoğlu, “Geçen yılın 7 ayına kıyasla 2022’nin tıpkı periyodunda reeskont kredisi kullanan firma sayısı 2 bin 363’ten 4 bin 812’ye, kredi kullanım fiyatı da 11 milyar dolardan 12 milyar dolara yükseldi. Reeskont kredisi kullanımlarının tabana yayılmasına yönelik çalışmalarımız sonucunda, 2022 başından bu yana toplam kredi kullanımı içinde KOBİ’lerin hissesi istikrarlı bir biçimde artmıştır. 2022 yılı ocak ayı sonunda reeskont kredisi kullanımları içinde yüzde 6 olan KOBİ hissesi, Temmuz 2022 prestijiyle yüzde 20’lerin de üzerine çıkmıştır. Bu periyotta KOBİ reeskont kredisi kullanan firma sayısı 1880’den 3 bin 439’a yükselmiştir.” tabirlerini kullandı.
Kavcıoğlu, ihracat kredilerine erişim konusunda yapılan düzenlemelerin KOBİ’leri olumlu etkilediğine dikkati çekerek, liralaşma stratejisiyle birlikte reeskontta yüzde 90’lara çıkan Türk lirası kredi kullanımı içinde KOBİ’lerin hissesinin yüzde 50’lere ulaştığını bildirdi.
KOBİ’lerin yüksek ihracat performansı nedeniyle bu durumun reeskont programının cari dengeyi destekleme kapasitesini de olumlu etkilediğini söyleyen Kavcıoğlu, şöyle devam etti:
“Yeni iktisat modelimizde, cari fazlaya dayanak olacak amaçlı kredi politikalarımızla ülke ekonomimiz için en verimli sonuçları almaya odaklanmış durumdayız. Tüm düzenleme ve kararlarımızı da bu doğrultuda alıyoruz. Gerçek bölüme verilen kelam konusu dayanaklar için gerekli finansal şartları oluşturduğumuz üzere bu kaynakların ekonomimiz için azami randımanı sağlayacak alanlarda gerçek kullanımını da önemsiyoruz. Hem kaynakların gerçek bölümümüzle tabana yaygın formda buluşturulması hem de kelam konusu kaynakların döviz kurları ve enflasyonda istikrarsızlık oluşturmayacak ve cari istikrar amacımıza katkı verecek formda kullanılması sağlanmalıdır.”
“Amaç daima ve kalıcı fiyat istikrarı”
Kavcıoğlu, arz kısıtları ve global finansal şartlarda artan oynaklıkların negatif arz şoklarına neden olarak global enflasyonu tarihi yüksek düzeylere çıkardığına işaret ederek, yaşanılan enflasyonun temel belirleyicilerinin güçlü ve daima arz şokları, döviz kuru gelişmeleri ve bunların tesiriyle bozulan fiyatlama davranışları olduğunu lisana getirdi.
Alınan kararlarla uygun maliyetli kaynakların yatırım, istihdam, üretim ve ihracata gayeli olarak cari dengeyi güçlendirmesine ve tıpkı vakitte bu kaynakların iktisadi faaliyet ile uyumsuz kullanımını engellemeye çalıştıklarını belirten Kavcıoğlu, “Böylelikle, en kısa vakitte enflasyonda kalıcı bir düşüşü sağlamayı amaçlamaktayız. Bu kapsamda faiz siyasetiyle birlikte likidite, teminat, zarurî karşılık ve milletlerarası rezervlerin idaresine ait siyaset bileşenini faal bir formda kullanmaktayız. Bütünleşik siyaset çerçevemizde, araçlarımızı bundan sonra da liralaşma perspektifiyle kullanmaya devam edeceğiz.” dedi.
Kavcıoğlu, Merkez Bankası olarak para siyaseti kararlarının, yatırım, üretim, istihdam ve ihracat üzerine kurulan Türkiye İktisat modeli uygulamasına takviye verdiğini vurgulayarak şunları kaydetti:
“Burada hedef cari fazla vererek Türkiye’de daima ve kalıcı fiyat istikrarını sağlamaktır. Merkez Bankası olarak bu maksadın gerçekleşmesi için kıymetli paydaşlardan biri olarak firmaların finansman gereksinimini ve bu muhtaçlığa uygun bir formda kullanımı için her türlü makro ihtiyati önlemi almaya devam edeceğiz. Bankacılık dalımız güçlü, gerçek kesimimiz güçlü, hamdolsun TCMB de çok güçlüdür. Dünyadaki bu kadar olumsuz gelişmelere ve bölgemizdeki sıkıntılara karşın rezervlerimiz 2020 ve 2021 tıpkı periyodunun üzerindedir.”
“Finansal çeşitliliği geliştiriyoruz”
Merkez Bankasının temel maksadının fiyat istikrarını sağlamak olduğunu belirten Kavcıoğlu, kalıcı ve daima sürdürülebilir fiyat istikrarının cari istikrarla mümkün olacağına inandıklarını lisana getirdi.
Kavcıoğlu, yatırım, istihdam, üretim ve ihracatın desteklenmesinin hükümetin, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın büyüme ve istihdam siyasetleriyle uyumlu bir formda ilerlediğini vurgulayarak, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Bunu, bölüme de öncülük edecek yatırım ve ihracat amaçlı kredi programlarıyla, bu programların sağladığı çeşitlendirilmiş, uygun maliyetli ve uzun vadeli Türk lirası imkanlarla, bu imkanları artırıp tabana yayarak ve güçlendirilmiş makroihtiyati politikalarımızla destekliyoruz. Bunlara ek olarak, firmalarımızın swap mutabakatı yaptığımız ülkelerle yapılan ticarette lokal paraları kullanmasını, swap reeskont kredileriyle teşvik ederek finansal çeşitliliği geliştiriyoruz. Tüm politikalarımızla özel bölümümüzün yanında olmaya devam edeceğiz.”