Dünya genelinde 90 ülkede 476 milyondan fazla yerlinin yaşadığı iddia ediliyor, bu da global nüfusun yaklaşık yüzde 5’ini, fakir kısmın ise yaklaşık yüzde 15’ini oluşturuyor.
Dünya genelinde “yerli halk” olarak bilinen kümeler hakkında çarpıcı sonuçlar ortaya çıktı…
BM, başka halkların yahut devletlerin işgaline uğramadan evvel belirli coğrafyada yerleşmiş, klâsik kıymetlerini, toplumsal, kültürel yahut siyasal hayat biçimlerini ve klasik kurumlarını tam yahut kısmen koruyabilmiş toplumları, “yerli halk” olarak isimlendiriyor.
Dünya çapında çok sayıda yerli halk, kendi kendini yönetmesine ve kimilerinin çeşitli biçimlerde özerklik kurmada başarılı olmasına karşın birçok yerli halk hala toprakları, bölgeleri ve kaynakları üzerinde denetim uygulayan merkezi hükümetlerin sonuncu otoritesine tabi olarak yaşıyor.
BM datalarına nazaran, dünya genelinde 90 ülkede 476 milyondan fazla yerlinin yaşadığı kestirim ediliyor. Yerli halklar, dünyadaki 7 bin lisanın birçoklarını konuşuyor ve 5 bin farklı kültürü temsil ediyor.
YOKSULLARIN YÜZDE 15’İ YERLİ
Yerli halklar, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 5’ini, fakirlerin da yaklaşık yüzde 15’ini yerliler oluşturuyor.
BM Yerli Halklar Çalışma Kümesinin birinci toplantısını yaptığı 9 Ağustos 1982 tarihi, “Uluslararası Dünya Yerli Halklar Günü” ilan edildi. Dünyanın pek çok yerinde bu gün vesilesiyle kutlamalar yapılıyor.
“Uluslararası Dünya Yerli Halklar Günü”nün bu yılki teması, yerli ömründe bayanların oynadığı rolün kıymetine ve yaşadıkları topluma yaptıkları katkıya referansla “Geleneksel bilginin korunması ve aktarılmasında yerli bayanların rolü” olarak belirlendi.
Bu kapsamda sanal ortamda düzenlenecek anma etkinliğinde yerli toplumların bayan temsilcileri kendi toplumlarındaki bilgi birikiminin korunması, canlandırılması, klasik cet kültürünün aktarılmasındaki rollerine ait tecrübelerini paylaşacak.
Yerli halklara ait istatistikler, ömür şartlarının zorluğunu ortaya koyuyor. Yerli halklar tahrip edilen ömür alanları ve kendilerine yönelik şiddet olayları nedeniyle dünyanın geri kalanına nazaran daha sıkıntı şartlarda hayatlarını sürdürüyor.
BM datalarına nazaran, yerli halkların ortalama ömür müddetleri yerli olmayan toplumların üyelerine nazaran 20 sene daha kısa. BM istatistikleri, global olarak yerli halkların yüzde 86’sından fazlasının kayıt dışı iktisatta çalıştığını, bu oranın yerli olmayanlarda yüzde 66 olduğunu ortaya koyuyor.
Yerli halkların, yerli olmayanlara kıyasla çok yoksulluk içinde yaşama mümkünlüğünün yaklaşık üç kat daha fazla olması dikkati çekiyor.
Küresel olarak istihdamda olan tüm yerli halkların yüzde 47’si eğitimsizken, yerli olmayanların yüzde 17’si eğitimsiz durumda. Bu farkın bayanlar için daha da yüksek olduğuna işaret ediliyor.
Dünya genelini 2020’de tesiri altına almaya başlayan Kovid-19 salgınından en çok etkilenen toplulukların başında yerli halklar geliyor.
Buna nazaran hem sıhhat hem de ekonomik olarak yerli halklar süreçten ziyanlı çıktı.
Örneğin Afrika’da bulunan ve turizmin ülke gelirinin yüzde 46’sını oluşturduğu Bostvana’daki yerli halklar salgından ötürü getirilen seyahat kısıtlamaları nedeniyle yüzde 80 ziyanla karşı karşıya kaldı.
Benzer formda Kenya ve Namibya üzere ülkeler de ekonomik olarak bu süreçlerden olumsuz etkilendi.
Salgın nedeniyle vefat oranlarında da yerli halkların başı çektiği görülüyor. Yetersiz sıhhat tedbirleri nedeniyle salgından yerli halklar başka toplumlara nazaran daha fazla etkilendi.
Paraguay’da yerliler için virüs kaynaklı vefat oranı yüzde 12,7’yken yerli olmayanlardaki oransa yüzde 3,4 olarak dikkati çekiyor.
Raporda, nüfusunun yüzde 80’i yerlilerden oluşan Fransız Polinezyası da dünya genelinde virüs kaynaklı vefat oranlarının en yüksek olduğu ülkelerin başında geliyor.
ÖLDÜRÜLENLERİN YÜZDE 59’U YERLİLER İÇİN GAYRET EDİYOR
IWGIA’nın raporu yerlilerin hakları için çaba eden insan hakları savunucularının da amaç haline geldiğini ortaya koyuyor.
Buna nazaran 2021’de öldürülen 358 insan hakları savunucusunun yüzde 59’u yerli halkların hakları için çaba eden bireylerdi.
Örneğin Peru’daki doğal hayatın korunması ve yasa dışı uyuşturucu faaliyetlerinin engellenmesi için çalışan 4 yerli Amazon önderi 2021’de çeteler tarafından öldürüldü.
Raporda yer alan ticari faaliyetlerin yapılması için silahlı kümeler tarafından doğal ömür alanlarından koparılmak istenen yerli halk mensuplarının konutlarının kundaklandığı bilgisi, bir öbür yasa dışı faaliyet olarak göze çarpıyor.
IWGIA’nın bilgilerine nazaran, Grönland’ın nüfusunun yüzde 88’i, Fransız Polinezyası’nın yüzde 80’i, Bolivya’nın yüzde 48’i, Guatemala’nın yüzde 43,8’i ve Nepal’in yüzde 36’sı yerlilerden oluşuyor. Nüfusa oranla en çok yerli bu ülkelerde yaşıyor.
Asya kıtası, “en çok yerliyi barındıran kıta” olarak öne çıkıyor. Yalnızca Çin’de 112 milyon yerlinin yaşadığı varsayım ediliyor ve bu sayı, Çin’i en çok yerlinin yaşadığı ülke yapıyor.
Çin’i, 104 milyon yerliyle Hindistan, 60 milyon yerliyle Endonezya takip ediyor.