Prof. Dr. Selva Demiralp | Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi
Getty ImagesGeçen yılın son çeyreğinde siyaset faizinin 5 puan düşürülmesini takiben enflasyon 60 puan artarken ortalama kredi faizleri 10 puana yakın yükseldi. TL’nin Dolar karşısında kaybı ise yüzde 90’a yaklaştı. Olumsuz karne bu kadar netken Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Perşembe günkü kararında siyaset faizini 100 baz puanlık indirimle yüzde 13’e düşürdü.
Global enflasyona karşı sene başından beri en az 75 merkez bankası faiz artışına giderken, TCMB’nin ismi dünyada en negatif gerçek faiz veren merkez bankası olarak geçiyor.
Peki Türkiye’de siyaset faizi neden düşürülüyor?
Geçtiğimiz aylarda Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati “enflasyonla büyümenin” bir siyasi tercih olduğunu lisana getirdi.
Şöyle bir mantık izleniyor: İktisadın büyüyebilmesi için borçlanma faizlerinin azalması lazım. O halde Merkez Bankası siyaset faizini düşürürse kredi faizleri iner, daha rahat borçlanma, daha çok harcama, daha çok yatırım, daha çok istihdam olarak geri döner.
Peki bu vesileyle artan talep enflasyonist baskıları artırırsa ne olacak? Onu da daha fazla büyüme karşılığı ödenecek bir bedel olarak kabul eder yola devam ederiz.
“Enflasyonla büyüme” modeli bunu ima ediyor.
Ancak ekonomik dinamikler bu türlü işlemiyor.
Enflasyon beklentileri düşmeden siyaset faizini düşürmek, piyasa faizini düşürmüyor. Zira piyasa faizleri belirlenirken siyaset faizine ek olarak enflasyonist beklentiler, ileriye yönelik riskler de fiyatlara giriyor. O yüzden siyaset faizi düşse de orta ve uzun vadede artan enflasyonist beklentiler ve risk primi nedeni ile piyasa faizlerinin arttığını görüyoruz.
BBCDünkü karardan çabucak sonra risk priminin artışa geçmesi uzun vadeli faizlerin daha da yükseleceğine işaret ediyor.
- Merkez Bankası siyaset faizini yüzde 13’e indirdi, Dolar/TL kuru 18’i aştı
- Türkiye’nin CDS’i 900’ü aştı: Kredi risk primi neden artıyor, sonuçları ne olur?
Bir noktayı atlamayalım. Siyaset faizi düştükçe kredi faizleri artsa da mevcut kredi faizi düzeyleri enflasyonun epey altında. Bu nedenle gerçek olarak genişlemeci bir siyaset var.
Ancak ileriye yönelik enflasyon beklentisi ve risklerin bu kadar yükseldiği bir ortamda bankalar kredi arzını kısıyorlar. Dolayısı ile dünkü karar bir müddettir altını çizdiğim “daraltıcı genişleme” ye yeni bir örnek oluşturuyor. Yani kağıt üzerinde genişlemek maksadı ile atılan adım orta vadede iktisat üzerinde daraltıcı bir tesir yaratıyor.
İLK YARIDA NASIL BÜYÜDÜK?
Eğer enflasyonist ortamda faiz indirmek daha daraltıcı bir tesir yapıyorsa yılın birinci yarısında nasıl büyüdük?
Son iki çeyrekte büyümenin bileşenlerine baktığımız vakit bunun kıymetli bir kısmının ihracat kaynaklı olduğunu görüyoruz.
İhraç ettiğimiz eserlerin gelir hassasiyeti yüksek, fiyat hassasiyeti ise düşük. Bu şu manaya geliyor; 2022 birinci yarısında ihracatımızın güçlü gelmesinin temel sebebi “düşük faiz, zayıf kur” siyasetimizden fazla, pandemi sonrası olağanlaşan Avrupa büyümesinin güçlü gelmesi idi.
Bu neden kıymetli? Zira yılın ikinci yarısında faizleri daha çok düşürsek de Rusya savaşı sonrası önemli bir resesyonla karşı karşıya olan Avrupa’ya yapacağımız ihracatı canlandırabilme imkanımız düşük. Onun yerine faiz indirimlerinin içeride yarattığı dengesizlikler ve bu dengesizliklerin getirdiği maliyetler ile boğuşma ihtimali yüksek.
Bir süredir @eaf_erf olarak takip ettiğimiz bu endeks ekonomik yavaşlamanın yaklaşan ayak sesleri olarak düşünülebilir.
Global resesyon kaynaklı dış etkilere ilave olarak, içerideki yüksek enflasyonist ortamın iç talep üzerinde daraltıcı etki yapması kaçınılmaz bir sonuç. https://t.co/Qv5iCKp945— Selva Demiralp (@SelvaDemiralp) August 2, 2022
Giderek rayından çıkan bir enflasyon yoksulluk olarak geri gelip büyüme amaçlarını de vuruyor. TCMB ise uzun vadede enflasyonun yarattığı daraltıcı tesirleri kısa vadede faiz indirimleri ile baskılamaya çalışıyor.
ENFLASYONLA BÜYÜME TERCİHİNİN MALİYETLERİ
Düşük faiz siyasetlerindeki ısrar, bize yakın tarihimizde gördüğümüz en yüksek dolarizasyon oranı, kur krizi, heba olan milyarlarca dolarlık döviz rezervi, bankaların bozulan varlık kalitesi, şimdilik bütçeye maliyeti 60 milyar TL civarında hesaplanan ve maliyeti daha da artması beklenen KKM (Kur Muhafazalı Mevduat) enstrümanı, azalan yatırım iştahı, potansiyel büyümede yavaşlama, her gün artan fiyatlar, eriyen maaşlar, gelir dağılımında önemli bir bozulma olarak geri döndü.
Enflasyon herkesi fakat en çok sabit gelir kümelerini vuruyor. Enflasyonla büyüdüğümüz periyotta pasta büyüse de emeğin pastadan aldığı hissenin azaldığını, insanların büyümeyi hissedememekten şikayet ettiklerini ve yoksulluğun giderek yaygınlaştığını görüyoruz.
İşte bu nedenle iktisat yazınında “enflasyonla büyüme” halinde bir modelin karşılığı yok.
Önce enflasyonun ağır maliyetini kabul etmemiz, enflasyonun düşürülmesi gerektiği konusunda mutabakatımız lazım.
Getty ImagesENFLASYONU DÜŞÜRMENİN BEDELİ
Enflasyonun maliyetlerini terazinin bir kefesine koyalım, öbür kefeye ise enflasyonu düşürmenin getireceği maliyeti.
İkinci kefedeki maliyet daha az. Üstelik hakikat tercihlerle daha da azaltılabilir.
Peki nedir enflasyonu düşürmenin maliyeti?
Yakın geçişte şahit olduğumuz üzere, faiz düşürmek nasıl ki enflasyonu azdırdıysa, enflasyonu düşürmek için de bunun tam aykırısını yapmak yani faizleri artırmak gerekiyor.
Faiz artırmak borçlanma maliyetlerini artırır, ekonomiyi soğutur. Lakin gerçek siyasetler faiz artışını asgariye indirir. Örneğin Merkez Bankası’nın bağımsız, şeffaf ve emniyetli bir formda enflasyonu düşürme niyetinde samimi olduğuna piyasaları inandırması, bu maliyetleri değerli ölçüde azaltacaktır.
Türkiye’de yüksek enflasyonun talebi erittiği bir sürece giriyoruz.
Başıboş kalan enflasyonun kendi kendini söndürme uğraşı, talebi boğarak olur. En ağır, en acımasız ve gelir dağılımını en çok bozan maliyet budur. Karşılığında getirisi de yoktur.
Onun yerine yapılması gereken, gerekirse faiz artışı sinyali ile mevcut süreci bilakis çevirmek yani “genişletici sıkılaşma” ya geçmektir. Hakikat sinyallerle enflasyon beklentileri aşağı çekildiğinde siyaset faizi artsa da piyasa faizleri düşmeye başlayacaktır. Lakin bunun gerçekleşebilmesi için evvel Merkez Bankası’nın kelamında samimi olduğuna piyasaları inandırması gerekir ki o da birinci basamakta gelecek faiz artışıdır.
Bu maliyetten korkup çabayı ertelemek ya da yan yollara sapmak yalnızca daha yükselen maliyet ve daha yüksek enflasyon olarak geri döner, bunu şu anda yaşıyoruz.
Eğer makus huylu bir ur varsa cerrahi müdahale gerekir. Ameliyat sonrası komplikasyonlardan korkup diğer tedavilerle vakit kaybetmek er ya da geç kaçınılmaz olan ameliyatın risklerini artırır. Cerrah ameliyatı yapar lakin sonrasındaki sancı ve komplikasyonları hafifletmek için başka bir grup uğraşır.
Getty Images Fotoğraf 5 Mayıs 2022 tarihinde çekilmiştir BEDEL NASIL HAFİFLER?
Faiz artışı birinci başta ekonomiyi yavaşlatabilir, bu da işsizliği artırabilir.
O noktada devreye girecek olan maliye siyaseti dar gelirli bölümün üzerinden bu yükü alma kapasitesine sahiptir.
İşsizlik fonunun emeline uygun kullanılması, transfer ödemelerinin gerçek yere gitmesi, yapısal işsizliği ortadan kaldıracak eğitim programları ile potansiyel üretim kapasitesinin artırılması, dolaylı vergilerin azaltılması, bir taraftan enflasyon düşerken bir taraftan gelir dağılımını güzelleştirerek sıkı para siyasetinin yaratacağı komplikasyonları hafifletecektir.
Keza 2002-2006 devirde başarılı bir dezenflasyon programı ile hem faiz artırıp enflasyonu düşürdüğümüzü, hem de ortalama yüzde 8’e yakın büyüdüğümüzü unutmayalım.